یک زمانی بعضی از افراد اعتقاد داشتند که می‌توانند از کودک خود هر چیزی که دوست دارند بسازند؛ یعنی اینکه آنها اعتقاد داشتند در اصول شکل دهی رفتار کودکان می‌توانند بدون در نظر گرفتن علایق کودک و استعدادهای او، آموزش‌های خاصی را به او دیکته کرده و هر طور که بخواهند وی را بار آورند. اما اکنون علم روانشناسی و شخصیت شناسی به این نتیجه رسیده است که علاوه بر ژنتیک و تربیت، علاقه و استعداد نیز روی رفتارهای آینده کودکان تاثیرگذار خواهد بود. در این مقاله ذهن زیبا قصد دارد راجع به شکل دهی رفتار کودکان صحبت کند. پس لطفاً تا انتهای مطلب شکل دهی رفتار کودکان ما را همراهی بفرمایید.
روش شکل دهی رفتار
در این روش یک جز از رفتار جاندار انتخاب شده و کم کم این جز تغییر شکل پیدا می‌کند تا به آن رفتاری که مد نظر است، تبدیل گردد. به بیان بهتر رفتار ساده با گذشت زمان کامل‌تر شده و سرانجام رفتار پیچیده به وجود می‌آید.
پایه و اساس روش شکل دهی رفتار بر تقویت تفکیکی استوار می‌باشد. در این روش رفتار جدید با یک پاسخ شروع می‌شود که از قبل در خزانه ذهنی و رفتاری فرد وجود داشته؛ بدین ترتیب ضمن اعمال تغییراتی کوچک، رفتار نهایی شکل می‌گیرد.
در شکل دهی رفتار، هدف مشاور این است که برای مراجعه خود رفتار مطلوبی را ایجاد کند. در واقع در چنین شرایطی او شروع به تقویت رفتارهایی می‌کند که به رفتار مطلوب نزدیک است.
این در حالیست که مراجعه در حال حاضر رفتارهایی شبیه به رفتار مطلوب در وجود خود ندارد در نتیجه رفتارهای بی ارتباط به مطلوب، بدون تقویت باقی خواهد ماند. این رفتار آنقدر ادامه پیدا خواهد کرد تا مراجع به مطلوب مورد نظر مشاور، دست پیدا کند.
بیشتر بخوانید : کودکان خجالتی
اصول شکل دهی رفتار کودکان
شکل دهی رفتار دارای دو جزء است که عبارت‌اند از:
۱_تقویت تفکیکی(افتراقی): معنای این جز این است که یکی از پاسخ‌ها که نزدیک به مطلوب مورد نظر است، تقویت شده و سایر پاسخ‌ها تقویت نخواهند گشت.
۲_تقریب‌های متوالی: به این معنیست که پاسخ‌هایی که یکی پس از دیگری و به شکل متوالی نزدیک به پاسخ مطلوب آزمایشگر هستند، تقویت شود.
مثال برای شکل دهی رفتار
اگر به کمک نظریه شرطی سازی عامل بخواهیم به حیوانی که درون جعبه است یاد دهیم که زنگ داخل جعبه را با کمک دماغش فشار دهد؛ برای انجام این کار نمی‌توانیم صبر کنیم تا به صورت خودجوش این کار را کاملاً بی‌نقص انجام دهد.
زیرا این کار عملاً غیر ممکن است و ما باید به کمک رفتارهای تازه از طریق نوسان‌های طبیعی، حیوان را شرطی کرده و این رفتار را تقویت نماییم. به عنوان مثال میتوانیم هر زمان که سگ یا حیوان به دکمه زد، گلوله‌های غذا را برای او بیندازیم تا این رفتار در او تقویت گردد. به کمک این مثال میتوانیم شکل دهی رفتار را بهتر توضیح دهیم.
اجازه دهید مثال دیگری را در این مورد برای شما بزنیم. رفتار دایره کشیدن توسط کودکان را در نظر بگیرید. در چنین شرایطی کوچک‌ترین خطی که نشانگر وجود انحنا باشد تقویت می‌گردد ما پاسخ‌های نامربوطی که توسط کودک داده شود تقویت نمی‌شود.
در مرحله بعد فقط اشکالی که به صورت یک خط منحنی بسته است را تقویت خواهیم کرد و در این مرحله نیز خط‌های بی‌ربط را چشم پوشی می‌نماییم. این کار آنقدر ادامه پیدا می‌کند تا رفتار مطلوب شکل بگیرد. در این روش برخلاف زنجیر سازی که در آن فقط رفتار پایانی تقویت خواهد شد، تک تک مراحل انجام رفتار تقویت می‌گردد.
بیشتر بخوانید : گستاخی در رفتار
ترس از آمپول
روش‌های کلی برای شکل دهی رفتار کودکان
برای تغییر رفتار در همه افراد با شرایط سنی مختلف، دو روش کلی وجود دارد. در این قسمت تمرکز خود را بیشتر روی رفتار کودکان قرار می‌دهیم:
۱_روش اول: در روش اول همزمانی اتفاق مد نظر است. به عنوان مثال اگر کودک شما مریض شود و شما او را به دکتر ببرید و در این حال خانمی با روپوش سفید برای زدن آمپول به سمت کودک بیاید، بدیهی است که کودک شما هنگام تزریق آمپول حسابی درد می‌کشد.
اما اطمینان داشته باشید که دفعه بعد که کودک خانمی با روپوش سفید را ببیند ممکن است که احساس کند که قرار است دوباره برایش آمپول زده شود؛ در صورتی که چنین اتفاقی چند مرتبه به صورت متوالی پیش بیاید، گریه‌های کودک بدتر و شدیدتر خواهد شد.
پس بچه ممکن است به خاطر آمپولی که زده است، از هر لباسی که رنگ سفید داشته باشد احساس استرس و ترس داشته باشد. در صورتی که بتوانیم این محرک‌ها را از یکدیگر تفکیک کنیم ممکن است رفتار بچه نیز کم رنگ تر شود.
۲_روش دوم: این روش بیشتر بر پیامدهای رفتار یعنی همان تشویق و تنبیه تمرکز می‌کند. به عنوان مثال اگر کودکی در جمع خانوادگی کلمه زشتی را به کار برد، به دلیل اینکه بار اولی است که کودک این کلمه زشت یا فحش را استفاده می‌کند به احتمال زیاد کل جمع شروع به خندیدن می‌کنند.
حتی ممکن است برخی از افراد حاضر در جمع کودک را نیز قربان صدقه نیز بروند. در نتیجه کودک نیز کلمه را بارها و بارها تکرار می‌کند. اما پس از گذشت مدت زمانی واکنش افراد عوض می‌شود و دیگر خبری از تشویق و قربان صدقه و تعریف نیست؛ بلکه تنبیهاتی در انتظار کودک است.
تماس با مشاورین ذهن زیبا
توجه به اصول شکل دهی رفتار کودکان
موضوعاتی در اصول شکل دهی رفتار کودکان وجود دارد که باید به آن توجه کرد. برای مثال کودکان با دیدن کاری که از شما سر می‌زند، ترغیب به انجام آن کار خواهند شد. مثلاً هنگامی که مادر در حال خوردن یک خیار آن را پوست کنده و نمک می‌زند، بعد از چند روز که در یک مهمانی حضور پیدا کند و خیار پوست بکند، ممکن است کودک فوراً به سراغ نمکدان برود.
این در حالیست که کودک هرگز به خودی خود این کار را انجام نداده است. اما با مشاهده رفتار مادر این کار را یاد گرفته است یا اینکه اگر بارها و بارها به فرزندتان توضیح دهید که وقتی پدرت از سرکار به منزل برمی‌گردد به او سلام کن؛ ممکن است کودک در چنین شرایطی به هیچ وجه این کار را انجام ندهد.
اما اگر شما چند روز متوالی خودتان کار مد نظرتان را انجام دهید، کودک نیز از شما یاد می‌گیرد و با ورود پدر به خانه به استقبال وی رفته و به او سلام و خسته نباشید می‌گوید.
نتیجه می‌گیریم که یادگیری از طریق دیدن یک رفتار مشخص بسیار بیشتر از زمانی که فقط آن رفتار را برای کودک توضیح دهیم، اتفاق می‌افتد.
شکل دهی رفتار اسکینر
اسکینر یکی از بزرگترین نظریه پردازان و رفتارگرایان معاصر بود که اعتقاد داشت شخصیت و رفتار انسان بر اساس یادگیری به وجود خواهد آمد و این مسئله به مرور زمان قابلیت تغییر دارد. لذا اگر قوانین یادگیری را بشناسیم میتوانیم رفتار انسان را توجیه، توصیف کنترل و پیش‌بینی کنیم و حتی این رفتارها را تغییر دهیم.
اسکینر طی آزمایشاتی که در این زمینه انجام داد، حیوان گرسنه‌ای را داخل جعبه‌ای گذاشت و در پشت جعبه لوله‌ای که حاوی گلوله‌های غذا بود قرار داد؛ به طوری که این لوله از طریق میله‌ای به درون جعبه راه داشت.
در چنین شرایطی حیوان داخل جعبه هر زمان که به این طرف و آن طرف حرکت می‌کرد و به میله غذا فشار می‌آورد، مقداری از غذا وارد جعبه می‌شد حیوان گرسنه نیز میله را فشار می‌داد تا گلوله غذای داخل آن وارد جعبه شود.
در واقع یعنی وجود غذا عمل فشار دادن میله را توسط حیوان تقویت می‌نمود و سرعت انجام این کار را بالا می‌برد. اگر با فشار دادن میله لوله‌های غذا وارد جعبه نمی‌شد، سرعت فشار دادن میله نیز کم می‌شد و در این حالت پاسخ یاد گرفته شده در اثر عدم تقویت خاموش می‌گشت.
اسکینر طی آزمایشات خود دریافت که انجام رفتارها را میتوان توسط پیامدهای ناشی از آن کنترل کرد و در نتیجه آنها را پیش بینی نمود. در واقع این محقق اعتقاد داشت که اکثر رفتارهای اجتماعی هر جانداری فقط و فقط به خاطر تحریک محیط ایجاد نمی شود؛ بلکه ابتدا او این رفتار را انجام می‌دهد و اگر محیط پیرامون آن را تقویت کند، رفتار پابرجا خواهد ماند.
اسکینر این نظریه خود را شرطی شدن عامل یا یادگیری وسیله‌ای نامید؛ روشی که در آن ایجاد تغییر در یک رفتار خاص، میزان رویداد آن را متاثر خواهد کرد. علت نامگذاری این نظریه به نام شرطی سازی عامل این است که در نظریه اسکینر جاندار به موجودی فعال گفته می‌شود که با تاثیر گرفتن از محیط اطراف خود نیز روی محیط تاثیرگذار بوده و آن را تحت کنترل می‌گیرد.
اسکینر همچنین معتقد بود که فرایندهای فیزیولوژیکی و فرایندهای ذهنی کاملاً قابل رویت نیستند و ارتباط زیادی به علم ندارند؛ این در حالیست که اعتقاد داشت روانشناسی باید به مطالعه رفتارهای آشکار افراد محدود گردد.
بیشتر بخوانید : بی نظمی در کوکان و نوجوانان
مشاوره رفتار کودکان
سخن آخر
رفتار درمانی جز تکنیک‌هایی است که به دلیل سهولت به کارگیری و تاثیر گذاری بالا، استفاده می‌شود تا پدر و مادرها ضمن شخصیت شناسی فرزندان خود، مشکلات رفتاری آنها را برطرف نمایند و رفتارهای نامطلوب آنها را کاهش داده و آنها را تشویق به انجام دادن رفتارهای مطلوب نمایند.
برای انجام این کار میتوان از مشاوره متخصصان نیز بهره گرفت؛ زیرا آنها با انجام تست روانشناسی و بررسی رفتار دقیق کودکان، می‌توانند راه حل‌های مناسبی را به شما ارائه دهند. ما در این مقاله سعی کردیم در رابطه با شکل دهی رفتار کودکان و مطالب مرتبط با آن صحبت کنیم. امیدواریم این نوشته شکل دهی رفتار کودکان برای شما مفید واقع شده باشد. از اینکه تا پایان مقاله شکل دهی رفتار کودکان در کنار ذهن زیبا بودید، از شما سپاسگزاریم.
سوالات متداول
۱_شکل دهی رفتار مشکل آفرین چیست؟
رفتارهای مشکل آفرین می‌توانند به صورت سهوی در موقعیت‌های ویژه از طریق شکل دهی رفتار گسترش پیدا کنند. در چنین شرایطی افراد ممکن است رفتارهایی که برای فرد مفید نیست را به صورت سهوی تقویت نمایند.
۲_چگونه می توانیم به یک رفتار خوب کودک پاداش مناسبی بدهیم؟
دقت داشته باشید که اگر همیشه یک چیز را به عنوان پاداش ارائه می‌دهید، آن چیز ارزش خود را نزد کودک از دست می‌دهد. بنابراین توصیه می‌کنیم که برای هر پاسخ و پاداش، گزینه متفاوتی را در نظر داشته باشید و سعی کنید متناسب با رفتار مثبت کودک، جایزه هیجان انگیز باشد.
۳_چطور می‌توانم در یک مهمانی رفتار مناسبی با فرزندم داشته باشم؟
در نظر داشته باشید که به هیچ وجه رفتار بد فرزندتان را در جمع نادیده نگیرید؛ بلکه به صورت مودبانه او را از عواقب زشت کارش مطلع سازید. چرا که تغییر دادن روش‌های تربیتیتان در جمع کودک را دچار سردرگمی کرده و امکان سوء استفاده از موقعیت را به او می‌دهد.
در صورتی که شاهد رفتار اشتباه فرزندتان در چند مهمانی بودید، برای مهمانی‌های بعدی او را نبرید تا کودک نیز بتواند رفتار صحیح را یاد بگیرد.
مشاوره با ذهن زیبا
